Theo Witte nieuwe goeroe van het literatuuronderwijs

Het literatuuronderwijs in Nederland en Vlaanderen: op sterven na dood? Nou, moe. Je zou van minder defaitistisch of depressief worden, van onheilsboodschappen als de Grote Ontlezing, het Deficit van het Literatuuronderwijs, het Slokkoppige Monster van het Internet dat het Gedrukte Woord naar de Hel verdrijft. 

Om daar even lekker doemdenkend op door te gaan. Die Vlaamse literatuurleraar, die Nederlandse literatuurdocent, bestààt die nog überhaupt, mijnheer/mevrouw?! Als dat al geen uitstervend ras is. Een bedreigde soort. BTW, léést die docent zélf nog? Hééft die nog iets met boeken? Drukdrukdruk als-ie is met opvoeden in de klas en bureaucratie in de school. En tussendoor met zijn core business: de didactiek van functioneel lezen en schrijven. Alfabetisering. Van alfabetiseringsdrift gesproken: heeft de docent Nederlands zichzelf daarmee niet overbodig gemaakt? Taalgericht vakonderwijs geïntegreerd in een strak gevoerd taalbeleid op school: als dat de oplossing niet is van alle problematieken met taal. Trouwens, licht ‘literatuur’ en/of ‘literair lezen’ nog op in de woordenwolken van ‘onderwijs’? Breder: welke impact heeft literatuur nog in de samenleving? De wanhoop nabij? Neen, toch. Als de nood het hoogst is, is de redder nabij. Kop op, mannen en (de overtalrijke) vrouwen.

 Wat fijn dat dit er is: hier kunnen we wat mee! Het doet de Nederlandse dr. T.C.H . (Theo) Witte heel veel plezier dat docenten Nederlands de resultaten van zijn wetenschappelijke onderzoek sterk appreciëren. Zijn lijvige doctoraatsthesis werd vorig jaar bij Eburon mooi uitgegeven onder de al even mooie titel  Het oog van de meester. Menig leraar/docent Nederlands en literatuur prijst zich gelukkig: eindelijk kwam er een wetenschappelijk gefundeerd antwoord op de vraag naar de competentieontwikkeling van jongeren in het secundair/voortgezet onderwijs wat het literaire lezen betreft. Dat kreeg van dr. Theo Witte een concretisering in zes leesniveaus.

 Daarnaast is er Wittes website Lezen voor de Lijst, een indrukwekkend langetermijnproject, een catalogus met boeken op maat van de lezers van havo (tso) en vwo (aso), en handleidingen voor de docent. Ondertussen bouwt hij met specialisten Gert Rijlaarsdam en Dick Schram aan een nieuw didactisch instrumentarium: hoe tot een verantwoorde boekenkeuze komen, hoe de opdrachten daarop afstemmen?

Wie is nu nog bang van het leesportfolio/ leesdossier?! Wie hoeft zich nog zorgen te maken over lees- of literatuurlijsten? Kom nou: nooit meer alleen op zoek naar of hulpeloos met boeken voor je (niet-)lezers in de klas! Dr. Theo Witte staat als een grote engelbewaarder aan de zijde van (jonge) lezers en hun begeleiders. Rots in de branding. Boekenberg van barmhartigheid. Toevlucht van de verdrukte en verguisde literatuurdocent.

Theo Witte: zijn naam weergalmt als een klok over het haast platgetreden en stukgereden landschap van het literatuuronderwijs. Met zijn ondertussen beroemd geworden schema’s doorkruist hij gezwind de Lage Landen. Welk nascholingscentrum, welke lerarengroep, welke taaldag of conferentie heeft hem nog niet over de vloer gehad?

Theo Witte gaat uit van volgend ingenieus model, dat ik in een van zijn recente hand-outs vond, die van een miniconferentie (Taal in de etalage, CED-groep Rotterdam, 21 april 2009). In één oogopslag biedt hij je grip op de situatie van competentieleren in het literatuuronderwijs. 

Theo Witte, Het oog van de meester, Naar zes niveaus van literaire competentie, hand-out, 21 april 2009, p. 2.

De eindtermen (Vlaanderen)/kerndoelen (Nederland) stipuleren dat het literatuuronderwijs literair competente lezers moet afleveren. Het leesdossier (NL) waarvan de Nederlander dr. Joop Dirksen de grote gangmaker was, kreeg in de nieuwe leerplannen Nederlands in Vlaanderen vorm in een leesportfolio dat jaar na jaar, of beter: van de 2e graad tot het einde van de 3e graad (bovenbouw), ook de competentiegroei zichtbaar zou kunnen/moeten maken.

Theo Witte, Het oog van de meester, Naar zes niveaus van literaire competentie, hand-out, 21 april 2009, p. 2.

Hij licht toe (ik citeer in het blauw):

Elk niveau wordt getypeerd als een bepaalde manier van lezen: (1) belevend lezen,
(2) herkennend lezen, (3) reflecterend lezen, (4) interpreterend lezen, (5) letterkundig lezen en (6) academisch lezen (niveau 6).

Een manier van lezen wordt vooral bepaald door een literatuuropvatting en een leesmotief.

In de beginfase heeft de leerling een nihilistische, schoolpragmatische literatuuropvatting: literatuur moet omdat het van school moet. In de daarop volgende ontwikkelingsfasen kan de leerling ontdekken dat het lezen van literatuur verscheidene functies heeft en tegemoet komt aan verschillende behoeftes:

(1) je kunt je ermee vermaken

(2) je eigen leefwereld erin herkennen, zelfbevestiging vinden

(3) je horizon ermee verbreden

(4) er diepere betekenissen in ontdekken en esthetisch van genieten

(5) je er letterkundig en cultuurhistorisch in verdiepen

(6) je er intellectueel mee voeden.

Theo Witte, Het oog van de meester, Naar zes niveaus van literaire competentie, hand-out, 21 april 2009, p. 4.

Een tijdje geleden schreef ik het al bij Jeroen Clemens: Theo Witte wordt na Joop Dirksen onmiskenbaar de nieuwe peetvader van het literatuuronderwijs in Nederland en Vlaanderen. (Fantastisch, toch: Jeroens blog is genomineerd voor de Dutch Bloggies in de categorie onderwijs!! Een eer die mij met The Sausage Machine te beurt viel in 2008 in de categorie literatuur.)

Ook al ben ik geen voorstander van een methode of  leeslijst – ik kies voor het ruimste sop, de meest weidse verten, het wilde kiezen, het serendipische leren van literatuur (uiteraard binnen de gegeven verplichtingen, ik wil geen dissident of onruststoker zijn) – het onderzoek van dr. Theo Witte verruimt en verdiept de geest. Een must! Een remedie tegen het doelloze zwalpen op de eindeloos deinende boekenzee, een richting- en wegwijzer in het chaotische landschap van didactische wildgroei. Zijn didactische instrumentarium-in-opbouw kan alleen maar een zegen zijn voor wie (hopeloos) op zoek is naar de sleutel tot het hart en het verstand van de nieuwe generaties literaire lezers. Wow!